Budowa układów klimatyzacji i ich obsługa serwisowa.
W przeszłości produkowane i eksploatowane pojazdy samochodowe dla zapewnienia odpowiedniego komfortu jazdy kierowcy i pasażerów wyposażone były w systemy nawiewu ciepłego powietrza używane w zależności od pory roku i temperatury na zewnątrz i wewnątrz kabiny. Przy tego typu systemie, zwłaszcza w okresie letnim nie można było jednak zagwarantować najkorzystniejszych dla kierowcy i pasażerów warunków klimatycznych, które występują przy temperaturze od 20 do 27 0C i wilgotności 40-60%. Takie warunki zapewniło dopiero wprowadzenie do systemów pojazdów układów klimatyzacji.
Obecnie stosowane powszechnie w samochodach systemy klimatyzacji i ogrzewania gwarantują regulację temperatury i wilgotności oraz odpowiednią cyrkulację powietrza w kabinie poprzez schładzanie powietrza wewnątrz, gdy na zewnątrz jest gorąco lub jego ogrzewanie, gdy na zewnątrz jest zimno. Układ klimatyzacji w samochodzie utrzymuje zadane przez kierowcę wielkości parametrów temperaturowych dla poszczególnych miejsc wewnątrz kabiny. Zasada działania układu klimatyzacji wykorzystuje zjawisko wchłaniania ciepła we wnętrzu pojazdu i przenoszenia go na zewnątrz do otoczenia. Dzięki niemu możliwe jest utrzymywanie we wnętrzu pojazdu temperatury na poziomie 10-15 0C poniżej temperatury otoczenia. Możliwe jest to dzięki wykorzystaniu zmiany parametrów przemieszczającego się w układzie klimatyzacji czynnika chłodniczego.
Samochodowe układy klimatyzacji składają się z:
- sprężarki,
- skraplacza,
- filtra odwadniacza lub zasobnika czynnika chłodniczego,
- zaworu rozprężnego lub dyszy dławiącej,
- parownika,
- układu rurek sztywnych i przewodów elastycznych.
W układzie klimatyzacji samochodowej wydzielić można dwa obwody: wysokiego i niskiego ciśnienia. Pomiędzy sprężarką, a zaworem rozprężnym lub dyszą dławiącą usytuowana jest granica pomiędzy obwodem wysokiego i niskiego ciśnienia układu klimatyzacji. W układzie wysokiego ciśnienia czynnik chłodniczy ma podwyższoną temperaturę i ciśnienie. W układzie niskiego ciśnienia czynnik odpowiednio ma niższą wartość ciśnienia i temperatury.
Za przemieszczanie się czynnika chłodniczego i zwiększanie jego ciśnienia w układzie odpowiedzialna jest sprężarka, napędzana paskiem z wału korbowego silnika pojazdu. Do czynnika chłodniczego dodawany jest olej sprężarkowy, chroniący sprężarkę przed zatarciem.
Kolejnym elementem układu klimatyzacji samochodowej jest skraplacz. Umiejscowiony jest on bezpośrednio przed chłodnicą silnika i spełnia funkcję wymiennika ciepła. Dopływający do górnej części skraplacza czynnik chłodniczy w postaci gorącej, sprężonej pary, przepływa przez jego kanaliki, oddając przy tym duże ilości ciepła, na skutek czego zmienia się stopniowo w ciecz poprzez skraplanie. Proces schładzania wspomagany jest pracą wentylatora.
W przypadku konstrukcji układu klimatyzacji z filtrem odwadniaczem czynnik chłodniczy w postaci cieczy po opuszczeniu skraplacza przepływa właśnie do filtra odwadniacza, w którym następuje oczyszczenie czynnika i usunięcie z niego wilgoci. Filtr odwadniacz pełni również funkcję zapasowego zbiornika dla ciekłego czynnika opuszczającego skraplacz. Dalej czynnik w postaci cieczy o wysokim ciśnieniu przepływa do zaworu rozprężnego, w którym odbywa się regulacja dopływu czynnika chłodniczego do parownika poprzez obniżenie jego ciśnienia i temperatury, gwarantującej całkowite jego odparowanie w parowniku, który jest wymiennikiem ciepła. Przepływ chłodnego czynnika przez rurki parownika powoduje, że ciepło przechodzi z cieplejszego powietrza do chłodniejszego czynnika chłodniczego, efektem czego jest odparowanie ciepłego czynnika i zmiana stanu skupienia z cieczy o niskim ciśnieniu na parę o niskim ciśnieniu. Zdaniem parownika jest więc odebranie ciepła z wnętrza pojazdu. Czynnik chłodniczy po przejściu przez parownik jest parą o niskim ciśnieniu i powraca do sprężarki. Z tego miejsca rozpoczyna się kolejny obieg czynnika chłodniczego w układzie.
W przypadku układów klimatyzacji z dyszą dławiącą, czynnik chłodniczy w postaci cieczy o wysokim ciśnieniu wpływa do dyszy dławiącej, która ogranicza przepływ i redukuje jego ciśnienie. Przepływ czynnika przez dyszę zależy wyłącznie od pracy sprężarki, która przerywana jest temperaturowym lub ciśnieniowym wyłącznikiem sprężarki. Dalej czynnik chłodniczy w postaci cieczy o niskim ciśnieniu przepływa do parownika, w którym tylko jego część zamieniona zostaje na parę chłodząc powietrze przepływające przez parownik. Czynnik chłodniczy w postaci mieszanki cieczy i pary o niskim ciśnieniu przepływa dalej do zasobnika, który zabezpiecza układ przed wilgocią oraz pełni rolę zapasowego zbiornika na ciekły czynnik wypływający z parownika. Czynnik w postaci cieczy zbiera się na dnie zasobnika, a sprężarka zasysa go w postaci pary przez kalibrowaną rurką powrotną.
Ze względu na stopień automatyzacji procesu regulacji temperatury we wnętrzu kabiny pojazdu konstrukcje układów klimatyzacji można podzielić na trzy grupy:
- manualne,
- z regulacją temperatury,
- automatyczne.
W przypadku układów manualnych rozdział nawiewu powietrza i jego moc nastawiana i regulowana jest ręcznie poprzez załączanie i wyłączanie pracy sprężarki, a temperatura we wnętrzu pojazdu ustalana jest poprzez dozowanie dopływu schłodzonego powietrza.
W układach klimatyzacji z regulowaną temperaturą zadana wartość temperatury utrzymywana jest samoczynnie na stałym poziomie. Rozdział schłodzonego powietrza i siła nawiewu ustawiane są ręcznie. Pracą sprężarki steruje elektroniczny sterownik.
W automatycznych układach klimatyzacji regulacja temperatury regulowana jest w sposób w pełni automatyczny na poziomie wartości zadanej przez kierowcę. Możliwe jest to dzięki sygnałom przesyłanym do sterownika pojazdu z czujników mierzących temperaturę w różnych miejscach wnętrza kabiny oraz otoczenia.
Układ klimatyzacji samochodowej wymaga okresowej obsługi serwisowej w związku z:
- ubytkiem czynnika chłodniczego (od 20 do 110 g w ciągu roku),
- przenikaniem pary wodnej do czynnika, powodującej krzepnięcie,
- zanieczyszczeniem powierzchni skraplacza,
- zatykaniem rurki odprowadzającej skropliny z parownika.
Nieprawidłowe działanie układu klimatyzacji może być spowodowane:
- niedostateczną ilością czynnika w układzie,
- usterką instalacji elektrycznej,
- zatorem w przepływie czynnika,
- uszkodzeniem któregoś z podzespołów,
- niedostatecznym skraplaniem ,
- obecnością powietrza lub wilgoci w układzie.
Objawami nieprawidłowego funkcjonowania układu klimatyzacji są:
- występowanie lodu na podzespołach układu na skutek zakłócenia przepływu czynnika,
- pojawianie się nieprzyjemnych zapachów z nawiewów, będących efektem tworzenia się bakterii i pleśni wokół odpływu skroplin,
- zaparowywanie szyb, spowodowane brakiem drożności rurki odprowadzającej skropliny z parownika,
- wyłączenie się układu w wyniku zamarzania wilgoci zawartej w czynniku, powodującej brak przepływu czynnika w układzie.
Okresowa obsługa układu klimatyzacji obejmować powinna:
- wykrycie ewentualnych nieszczelności,
- uzupełnienie czynnika chłodniczego,
- skontrolowanie pracy wentylatora skraplacza,
- sprawdzenie drożności rurki odprowadzającej skropliny z parownika.
Przy prawidłowo działającej klimatyzacji samochodowej obsługa serwisowa sprowadza się do podłączenia do systemu stacji serwisowej i przeprowadzenia procesu obsługi czynnika chłodniczego obejmującego:
- sprawdzenie ciśnienia czynnika chłodniczego w układzie wysokiego i niskiego ciśnienia,
- odessanie czynnika chłodniczego,
- automatyczną regenerację czynnika chłodniczego wraz z odseparowaniem zużytego oleju,
- osuszenie układu poprzez wytworzenie podciśnienia,
- sprawdzenie szczelności układu,
- napełnienie układu świeżym czynnikiem z odpowiednią ilością oleju.
Obecnie, przy obsłudze samochodowych układów klimatyzacji standardem jest stacja serwisowa w pełni automatyczna. Wykonuje ona wszystkie czynności w zaprogramowanym cyklu i bez uczestnictwa obsługującego. Dzięki wbudowanej wadze do zbiornika oleju, stacja automatyczna samoczynnie wprowadzi do obsługiwanego układu wymaganą ilość oleju sprężarkowego.
W automatycznych stacjach serwisowych wszystkie niezbędne w trakcie obsługi funkcje sterowane są elektrozaworami uruchamianymi przez mikroprocesor, zgodnie z programem wybieranym ręcznie z poziomu pulpitu sterującego lub przywołanym z bazy danych zainstalowanej w urządzeniu. Na wyświetlaczu panelu sterującego, na każdym etapie pracy stacji serwisowej wyświetlane są odpowiednie komunikaty opisujące rodzaj aktualnie wykonywanej czynności oraz jej parametry np. wartość ciśnienia, czas napełniania, wykonywania próżni, masa czynnika i oleju.
Automatyczne stacje serwisowe do obsługi systemów klimatyzacji posiadają bazę danych obsługowych parametrów układów klimatyzacji eksploatowanych na rynku pojazdów (informacje o ilości czynnika i oleju, jaką należy podać do obsługiwanego rodzaju układu klimatyzacji). Przy wyborze z poziomu menu urządzenia marki, modelu i wersji pojazdu, stacja automatycznie zaprogramuje i przeprowadzi od początku do końca cały proces obsługi układu klimatyzacji w samochodzie.
Przy obsłudze samochodowych układów klimatyzacji bardzo przydatne jest stosowanie któregoś z dostępnych przyrządów do wykrywania nieszczelności w układzie, umożliwiającego szybkie i precyzyjne zlokalizowanie źródła ewentualnej nieszczelności.
Ze względu na fakt, że systemy klimatyzacji sterowane są elektronicznie i posiadają znaczne ilości czujników i elementów wykonawczych sterowanych mikroprocesorowo bardzo przydatnym urządzeniem przy obsłudze serwisowej i naprawach tego typu układów jest odpowiedni tester diagnostyczny umożliwiający przetestowanie i wykrycie ewentualnych usterek w układzie.